Հայելու առաջ հաղորդաշարի հյուրն է Ազատ դեմոկրատներ կուսակցության նախագահ, ԱԺ պատգամավոր Խաչատուր Քոքոբելյանը:

-Ավանդույթի համաձայն` սկսում ենք օրվա գլխավոր հարցից: Իսկ գլխավոր հարցը որոշում է հյուրը: Ըստ Ձեզ` ո՞րն է օրվա գլխավոր հարցը:

-Հայաստանում թիվ մեկ խնդիրը եղել եւ մնում է աշխատատեղերի բացակայությունը: Այսինքն` աշխատունակ մարդկանց իրացվելու հնարավորության բացակայությունը: Նույնիսկ եթե մի կողմ դնենք մասնագիտական դաշտում իրացվելու հնարավորությունը, ապա ՀՀ քաղաքացու համար հանապազօրյա հացը վաստակելու դժվարությունը շարունակում է մնալ երկրի ծանրագույն խնդիրներից մեկը, ինչը հանգեցնում է սոսկալի չափերի հասնող արտագաղթին, մեծ հիասթափություններին: Սրան գումարվեց նաեւ գազի գների բարձրացումը: Հասարակությունն արդեն տեղեկացավ սրա մասին: Նույնիսկ խոսվեց 30 տոկոս սուբսիդավորման մասին: Նախ` անհասկանալի է, թե ինչու “ՀայՌուսգազարդը” պետք է հնարավորություն ունենա այդքան մեծ շահույթներ ստանալու: Ես գտնում եմ, որ իշխանությունները եւ Հանրային ծառայությունների հանձնաժողովը պետք է ամեն ինչ անեն եւ դա թույլ չտան: Իսկ սուբսիադավորման խոստումը ես համարում եմ խաբկանք` կապված այն հանգամանքով, որ դա պետբյուջեում հավաքված հարկատուների փողերից առաջացած այն գումարն է, որը կարելի էր ուղղել այլ սոցիալական խնդիրներ լուծելուն: Ես գտնում եմ, ավելին` վստահ եմ, որ ռուսական կողմը գազի թանկացումը հենց այնպես չի արել: Սա կապված է ԵՄ-ի հետ ասոցացման պայմանագրով եւ Հայաստանի Հարապետության, այս դեպքում` կառավարության եւ իշխանության ամենաբարձր օղակների մակարդակով ասոցացման ծրագրի նկատմամբ ունեցած ակտիվությամբ: Նաեւ` նույն ծրագրի նկատմամբ եվրոպական կողմի մեծ հետաքրքրությամբ եւ, իհարկե, ծամծված ու չարկչարկված Մաքսային միության ծրագրի հետ: Ռուսաստանը երբեք չի թաքցրել, որ գազը իր արտաքին քաղաքականության ամենամեծ լծակներից է, եւ առաջին անգամ չէ, որ Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ կիրառում է այդ մեխանիզմը: Առավել եւս` նախկինում, երբ խոսք էր գնում իրանական գազի եւ խողովակների տրամագծի մասին, այսինքն` երբ իրանական գազի թողունակության հարցն էր բարձրացվել, կառավարությունն ի զորու չեղավ եւ նույնիսկ չփորձեց իրանական գազը մատակարարող այնպիսի խողովակաշար ապահովել, որը կկարողանար լուծել Հայաստանի գազամատակարարման խնդիրը: Այսինքն` ՀՀ կառավարությունը երբեւէ չի դիտարկել այլընտրանքային էներգետիկ ռեսուրսների խնդիրը, որը կկարողանար ապահովել մրցակցություն, որպեսզի այսչափ կախված չլինեինք ռուսական կողմից:

– Դուք խոսեցիք եվրաինտեգրման մասին: Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞ւ հատկապես վերջին շրջանում ակտիվացան սրա մասին խոսակցությունները:

-Ակնհայտ է, որ այսպիսի ակտիվությամբ չի քննարկվել այս հարցը: Չորս տարի առաջ ոչ ոք չէր խոսում ասոցացման համաձայնագրի մասին: Համենայն դեպս, քաղաքական օրակարգում այդ խնդիրը չկար:

-Բայց երրորդ նախագահի որդեգրած քաղաքականության մեջ դա նկատելի էր:

-Ես չէի ասի, թե նկատելի էր: Ինքս կողմնակից եմ մեր արտաքին քաղաքականության մեջ ԵՄ լիիրավ անդամակցության գերակայությանը: Բայց մեր ընդդիմախոսներն ասում են` “Իսկ Եվրոպան մեզ սպասո՞ւմ է”: Բնականաբար, կարեւոր է Եվրոպայի` մեզ սպասելու հարցը: Բայց մեր խնդիրները մենք պետք է լուծենք: Մենք պետք է փորձենք դառնալ այնպիսի պետություն, որպեսզի գրավիչ դառնանք Եվրոպայի համար: ՀՀ քաղաքացիները պետք է հասկանան, որ ասոցացման պայմանագիրը հնարավորություն կտա ապրել եվրոստանդարտներով, հնարավորություն կունենան իրենց ապրանքներն իրացնել ավելի առաջադեմ ու վճարունակ շուկայում: Եվ ինչո՞ւ ոչ` կխուսափենք այն ապրանքների ներկրումից, որոնք Հայաստան են ներմուծվում այնպիսի երկրներից, որտեղ որակի ոչ մի ստանդարտ չի պահպանվում: Իսկ ՀՀ կառավարությունը չլուծեց այն խնդիրը, որպեսզի Հայաստանն ունենա այնպիսի տնտեսություն, որ կախված չլինի մեկ երկրի տնտեսական քաղաքական ճնշումներից եւ կամայականություններից:

-Անշուշտ, Ձեր բարձրացրած խնդիրն իսկապես կարեւոր էր: Հիմա գանք Ձեզ` հետաքրքիր ազգանուն ունեք: Ո՞րն է Ձեր ազգանվան հիմքը:

-Ես շատ սիրում եմ իմ ազգանունը: Իմ ծննդավայրը Իջեւանի Աչաջուր գյուղն է: Աչաջուրը շատ հին գյուղ է, այն քիչ համայնքներից է, որը կայացած եմ համարում: Ի դեպ, պետք է ասեմ, որ Սյունիքում եւ Տավուշում համայնքներ կան, որոնք շատ հետաքրքիր դիմագիծ ունեն: Երբ  Մոսկվայում էի, կամ` Կիեւում, մի հետաքրքիր զգացում էի ապրում, որ իմ ծննդավայրն ավելի հին պատմություն ունի, քան` այդ քաղաքները: Եվ զարմանում էի, թե ինչու իմ երկիրը այդպես չզարգացավ, ինչպես այդ քաղաքները: Աչաջուր գյուղում 1246 թվականի գերեզմանաքար կա: Երկու անգամ տեղահանվել են: Մի քիչ ավելի վերեւում է հին գյուղը: Հետո իջել են ներքեւ` ավելի բերրի տարածքում են հաստատվել: Հայաստանում ազգանունները անուններից են գալիս: Եվ մեր ազգանունը բացառություն չէ. Այն կապված է “քոքո” բառի հետ: Մեր մեծերից` իմ պապերից ոմանք ասում են, որ դա կապված է “քոք” – արմատ բառի հետ: Իսկ մի մասն ասում է, որ մեր պապերի մեջ եղել է Քոքո, այսինքն` Գրիքոր անունով մեկը: Կարծում եմ` երկու վարկածի հավանականությունն էլ կա:

-Եկեք ասենք, որ երկուսն էլ իրավունք ունեն ապրել: Պարոն Քոքոբելյան, որքան գիտեմ` Դուք ֆիզիկա-մաթեմատիկայի թեքումով դպրոցում եք սովորել եւ համամիութենական օլիմպիադայի հաղթող եք եղել:

-Այո, ֆիզ-մաթ դպրոցում եմ սովորել: Իսկ այդ թեքումով դպրոցի երեխաները ակտիվ են լինում եւ մասնակցում են օլիմպիադաների: Պարզ է, որ հաղթողներ էլ էին լինում:

-Այսինքն` ոչ մի արտառոց բան չկա՞, որ Դուք հաղթել եք օլիմպիադայում:

– Այդ դպրոցի պատմության մեջ օլիմպիադայում հաղթելը սովորական էր: Հակառակը, արտառոց էր, եթե չէիր հաղթում: Այդ դպրոցը մինչեւ հիմա էլ գործում է:

– Երբ շարժումն սկսեց` Դուք նոր էիք վերադարձել եւ ակտիվ էիք:

-Ես չեմ ուզում ո’չ նսեմացնել, ո’չ էլ գերագնահատել մեր դերը այդ շարժման համար: Ես այդ ժամանակ ուսանող էի:

-Ձեր գյուղում նաեւ կրակոցներ կային:

-Սա մի քիչ այլ հարց է: Այո, մեր գյուղը սահմանային էր: Այդ օրերին բոլորն էին մասնակից դառնում պրոցեսին` կամա, թե ակամա: Փառք Աստծո, մենք հաղթանակ ունեցանք: Ես` ինչպես բոլոր համալսարանականները, գրեթե առանց բացառության, մեկ-երկու ֆակուլտետ կար, եւ ես չէի ուզի նշել այդ ֆակուլտետների անունները, ավելի ուշ ինտեգրվեցին շարժմանը:

-Բանասերները եւ ժուռնալիստները շատ ակտիվ էին… Գիտեմ, որ Դուք թերահավատորեն եք վերաբերում նրանց:

– Իրավագիտության ֆակուլտետն էր պասիվ, որը հասկանալի է: Նաեւ` Բժշկական ինստիտուտն ավելի ուշ միացավ, եւ դա բոլորը գիտեն:

-Այնուհետեւ շարժման տղաները եկան իշխանության: Դուք բավականին մտերիմ էիք իշխանության եկած շարժման տղաների հետ: Թիմակից ընկեր ու բարեկամ էիք նաեւ Վանո Սիրադեղյանի հետ: Երբ քննարկում են այդ օրերի խմորումները, Դուք երբեմն ջղագրգիռ եք արձագանքում` ասելով, որ չգիտենք, թե իրականում ինչ կար ներսում: Իրականում, ի՞նչ պայքար կար ներսում:

-Ոչ միայն ես, այլեւ բոլոր նրանք, ովքեր լավ գիտեն, թե ինչ է կատարվել իրականում, Վանո Սիրադեղյանին համարում են քաղաքական վտարանդի: Ցավոք, Վանո Սիրադեղյանը հնարավորություն չունեցավ դատարանում ապացուցել իր անմեղությունը: Թեպետ միշտ պետք է հաշվի առնել անմեղության կանխավարկածը:

-Բայց ի՞նքը չընտրեց այդ ճանապարհը:

-Ոչ: Նրան այդ հնարավորությունը չտրվեց: Չեմ ուզում բացել փակագծերը: Բայց կա մի բան, որ այսօր բոլորը գիտեն` ինչո՞ւ դա տեղի ունեցավ եւ ինչի՞ն կարող էր Վանո Սիևրադեղյանը խանգարել: Լինում են դեպքեր, երբ մարդիկ ուզում են իրենց վրա շատ բան վերցնել /անուններ չեմ ուզում տալ/, իբր անցյալում` ՀՀՇ-ի իշխանության տարիներին, լուրջ դերակատարում են ունեցել քաղաքական որոշումների կայացման գործում: Ես ուզում եմ նշել, որ այն ժամանակ ՀՀՇ-ն, ցավոք, շատ դեմոկրատական ուժ էր. քաղաքական իշխանության ներկայացված մասը նկատի ունեմ, ոչ թե` զուտ ՀՀՇ-ն: Գաղտնիք չէ, որ “Ղարաբաղ” կոմիտեն է մեծ դերակատարում ունեցել եւ ուղղորդել է: “Ղարաբաղ” կոմիտեն նաեւ խոսում է եղած հակասությունների մասին:

-Նրանք խոսում են: Բայց Դուք ասում եք, թե ճիշտ չեն ներկայացնում:

– Լինում է, որ մարդիկ ճիշտ չեն ներկայացնում պատմությունը: Պատմության մեջ կա իրականությունն աղավաղելու միտումը, այդ իսկ պատճառով ես սուբյեկտիվ մոտեցում ունեմ պատմագրության նկատմամբ: Եթերից լսում ես, թե ինչպես մարդիկ իրենց են վերագրում Ղարաբաղի ազատագրումը, կամ` պրոցեսների վրա լուրջ ազդեցություն ունենալը: Բոլորը գիտեն, որ քաղաքական իշխանության մեջ մնացած “Ղարաբաղ” կոմիտեի անդամներն են մեծ ազդեցություն ունեցել: “Ղարաբաղ” կոմիտեի անդամներից ոչ մեկի դերն ու ազդեցությունը չէի ուզենա կասկածի տակ դնել, որովհետեւ նրանցից յուրաքանչյուրն իր գործն արել է տարբեր ճակատներում: Եվ ընդհանրապես, “Ղարաբաղ” կոմիտեն համարում եմ շատ հաջողված քաղաքական նախագիծ, որը շատ ազգանվեր աշխատանք է կատարել: Բոլորը գիտեն, որ Հայաստանում ընտրությունները չեն անցել այնպես, ինչպես պետք է անցներ` այդ ընտրությունները, մեղմ ասած, չեն արտացոլել հասարակության որոշումը: Բայց այնուամենայնիվ, 1996 թվականի ընտրությունները խիստ քաղաքական ընտրություններ էին:

-Բացի ծեծուջարդը, արկղների առեւանգումը` մնացածը քաղաքական էր…

-Այնուամենայնիվ, կար քաղաքական պայքար, ինչը չեմ կարող ասել 1998-ի, 2003-ի ընտրությունների մասին:

-Համաձայն եմ: Ձեր թիմի մյուս ներկայացուցիչներն այս կամ այն շրջանում պաշտոններ զբաղեցրին` ԱԺ պատգամավորներ էին, հանձնաժողովի նախագահ, թաղապետ, քաղաքապետ: Որքան հիշում եմ` Դուք պաշտոն չեք զբաղեցրել, համալսարանում էիք` զբաղված մանկավարժությամբ եւ գիտական աշխատանքով:

-Այո, պաշտոններ չեմ զբաղեցրել եւ ուրախ եմ, որ հնարավորություն եմ ունեցել զբաղվել իմ գործով:

–Բայց Վանո Սիրադեղյանը, որեւէ մեկի մեջ տեսնելով հետաքրքիր մտածողություն` կարող էր որոշել, որ այս մարդը պիտի զբաղեցնի, ասենք, այսինչ տեղի  ոստիկանապետի պաշտոնը կամ` այլ բան:

-Մեր ընկերներից շատերն այդպես են աշխատանքի անցել եւ արդարացրել են իրենց:

-Թեկուզ` լինելով բանաստեղծ:

-Թեկուզ` լինելով բանաստեղծ: Ինչո՞ւ ոչ: Բանաստեղծը ստեղծագործող մարդն է, ում կարիքը մինչեւ այսօր էլ ոստիկանությունն ունի: Բնական է, որ ինձ նույնպես առաջարկներ եղել են, բայց դրանք իմ սրտով չեն եղել: Ամեն մարդ իր կոչումն ունի եւ ամեն մարդ պետք է զբաղվի իր գործով:

-Իսկ սեփականաշնորհման գործընթացում դերակատարում չե՞ք ունեցել: Կարծեմ համասեփականատեր եք…

-Հստակ հարցրեք` կպատասխանեմ սիրով:

– “Արթիկ տուֆ” ՓԲԸ խորհրդի նախագահն եք եղել: Իսկ այսօր սեփականատեր եք:

-Այսօր սեփականատեր չեմ: Երբեք չեմ թաքցրել, որ համասեփականատեր է եղել եղբայրս, հորաքրոջս տղան կամ` ես` ինչ-որ փուլում: Բաց ասեմ` երբեք չեմ խուսափել ասել, որ, այո, բիզնեսներ կան, որտեղ ես սեփականատեր եմ եղել: Բայց առանց նսեմացնելու ՀՀՇ-ի կազմում եղած այն մարդկանց դերը, ովքեր մասնակցություն են ունեցել սեփականածշնորհման գործընթացում, ինձնից սկսած` չկա մեկը, ով ՀՀՇ-ի իշխանության տարիներին որեւէ բան ձեռք բերած լինի: Ես դա ասում եմ ամենայն պատասխանատվությամբ:

-Հետո՞ եք ձեռք բերել:

-Մասնավորապես իմ դեպքում դա տեղի է ունեցել 1999 թվականից հետո` 2000 թվականից:

-Բաժնետոմսերի տեր դարձաք, գնեցի՞ք, ի՞նչ կերպ ձեռք բերեցիք:

-Եղբայրս զբաղվեց դրանով` իմ մասնակցությամբ, օժանդակությամբ: Ես այն մարդկանց դասին չեմ պատկանում, ովքեր պնդում են, թե` “Եղբայրս է, ես չկամ”: Մեր ընտանիքում նման խնդիր չկա: Եթե մի գործով զբաղվում է եղբայրս, ապա դա ընդհանուր մոտեցումների, որոշումների արդյունքում ծնված գործողություններ են:

-Փաստորեն, իշխանափոխությունից հետո նախորդ իշխանության ներկայացուցիչները կարողացել են տնտեսական գործունեություն ծավալել:

-Շատ կան այսպիսիք: Ես բիզնեսով զբաղվել եմ 1999 թվականից հետո, ինչը արել եմ ապրելու անհրաժեշտ միջոցներ ունենալու համար:

-Դուք շարունակեցիք անդավաճան մնալ ՀՀՇ-ին: 2002-2010 թթ ՀՀՇի փոխնախագահը Դուք էիք, նախագահը` Արարատ Զուրաբյանը: Հավատարիմ մնացիք Վանո Սիրադեղյանի հետ ունեցած ընկերությանը:

-Շատ է քարկոծվում ՀՀՇ-ի անցյալը: Հավատացնում եմ, որ այդ քննադատությունները շատ դեպքերում զուտ սուբյեկտիվ մոտեցումներ են: Խոսքը այն մասին չէ, թե ՀՀՇ-ն սխալներ թույլ չի տվել: Բայց կարող եմ հստակ պնդել, որ ՀՀՇ-ն քաղաքական ճակատագրական սխալներ թույլ չի տվել: Բացի այն, որ մենք լավ ընկերներ ենք եղել, այլեւ քաղաքական, գաղափարական հենք են ունեցել: Այսօր էլ` մենք լավ ընկերներ ենք: Ես այն կարծիքին եմ, որ ընկերական հարաբերությունները պահպանելը խոսում է մարդկային որակների մասին: Եվ չի կարելի մարդկային հարաբերությունները շփոթել քաղաքական պրոցեսների հետ. Ես դա փոքրոգություն եմ համարում: Նաեւ` ընկերական հարաբերությունները չպիտի խանգարեն քաղաքական որոշումներ կայացնելուն:

-ՀՀՇ-ական լինելը չի՞ խանգարել տնտեսական գործուենություն ծավալելուն:

-Այս հարցը երբեմն ուռճացվում է տնտեսական գործունեությամբ զբաղվողների կողմից: Հիմա ես չեմ զբաղվում գործարարությամբ, քանի որ քաղաքական կուսակցության նախագահ եմ: Բնականաբար, 2008 թվականից հետո մենք խնդիրներ ունեցանք: Իմ շատ ընկերների վրա մեծ ծավալի հարկային բեռ դրվեց, չարդարացված տուգանքներ դրվեցին, որոնց մի մասը վիճարկվեցին դատարաններում, մի մասը` անհնար էր վիճարկել: Բայց ամենայն պատասխանատվությամբ ուզում եմ նշել, որ այս խնդիրը երբեմն ուռճացվում է: Ուզում եմ մի բան ասել իմ այն ընկերներին, ովքեր տուժեցին այս տարիներին /ինքս իմ մաշկի վրա զգացել եմ եւ տուժվել եմ/. Ուզում եմ հիշեցնել մեր այն ընկերներին, ովքեր իրենց ամբողջ կյանքն են դրել մեր գաղափարի իրագործման համար. մեր այն ընկերներին, ովքեր չեն ունեցել բիզնես, որպեսզի այդ ուղղությամբ գործի դրվի ճնշումը, բնականաբար, ճնշումն այլ ուղղությամբ է եկել: Այնպես որ` Աստված տա լինի այդ բիզնեսը եւ կորցնենք: Որովհետեւ ավելի վտանգավոր է, երբ չկա բիզնես: Այս դեպքում հարվածն ավելի ծանր է լինում:

Անժելա Թովմասյան

Հարցազրույցի ամբողջական տարբերակը կարող եք դիտել այստեղ: