«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության փոխնախագահ Անուշ Սեդրակյանը:

– Տիկին Սեդրակյան, քաղաքացիական անհնազանդությունն ավարտվեց քաղաքացիական հասարակության հաղթանակով: Եվ եթե այս տարիներին ընդդիմությունը միշտ ձախողել էր,  քաղաքացիները հաղթանակներ են գրանցում: Ինչո՞վ եք սա պայմանավորում:

– Եկեք չմոռանանք, որ հայկական ընդդիմադիր աշխարհայացքը ձևավորվում էր միաժամանակ և՛ սովետական մոդելի դեմ, և՛ սովետական մոդելով: Դա բողոք էր՝ ուղղված սովետական կոնցեպցիայի դեմ, բայց քանի որ օրակարգում չկար այդ կոնցեպցիան, ունեինք սովետական և հակասովետական կոնցեպցիա, իսկ  ընդդիմությունն այդ կոնցեպցիայից այն կողմ չանցավ: Երկար ժամանակ ընդդիմադիր դրոշը ՀՀՇ-ի ձեռքին էր, հետո անցավ ԱԺՄ-ին, հետո եկավ Ստեփան Դեմիրճյանի կուսակցությունը, և  բոլոր այս կոնցեպցիաներում, այնուամենայնիվ,  բարձրանում էր 3-4 խնդիր. առաջին՝ իշխանության և իշխանափոխության, երկրորդ՝ արդարության և անարդարության և երրորդ՝ յուրայինների և ոչ յուրայինների կառավարման խնդիրները: Բայց այդ օրակարգի և ոչ մի խնդիր քաղաքացիական հասարակության օրակարգը չէ, իսկ յուրաքանչյուր ամուր պետության օդ ու ջրի պես պետք է քաղաքացիական հասարակություն:

Նախկին ընդդիմություններն այդ դարակազմիկ պահը բաց թողեցին, չկարողացան դնել քաղաքացիական հասարակության կազմակերպման օրակարգ: Երկու բացատրություն կա դրան. նախ՝ չէին հասկանում դրա անհրաժեշտությունը, երկրորդ՝ ուզում էին մնալ էլիտար ընդդիմադիր կարգավիճակում: Եվ ինչպես իշխանությունն էր թելադրում մարդկանց, այնպես էլ ընդդիմությունն էր որոշակի օրակարգ թելադրում մարդկանց՝ մոռանալով, որ նախ՝ Հայաստանում պետք է ձևավորվեին տարբեր տիպի ընդդիմադիր փոքր և մեծ հոսանքներ, ովքեր քաղաքացիական հասարակության ծնունդն էին և նրանց պաշտպանը: Երկրորդ՝ հասարակությունը այլևս կտրված չէ աշխարհից, եթե անգամ ֆիզիկապես կտրված է, վիրտուալ առումով հաստատ կտրված չէ, և ընթանում է համաշխարհային գլոբալ գործընթացներին համահունչ: Համահունչությունը, կրթության որակի փոփոխությունը, հարևան աշխարհների թե՛ քաղաքացիական և թե՛ պրոֆեսիոնալ փորձը բերեցին նրան, որ մարդիկ սկսեցին չսպասել, որ իրենց թելադրեն: Ինչպես իշխանությունից, այնպես էլ ընդդիմությունից մարդիկ հավասարապես սկսեցին պահանջել գրագիտություն, հաշվետվություն և ակտուալ օրակարգ: Եվ ընդդիմության օրակարգը կձևավորի ոչ թե ընդդիմադիր էլիտան, այլ ընդդիմադիր պրոֆեսիոնալները:

– Շատերը խնդրի՝ հաջողված ավարտը պայմանավորում են իշխանության ցանկությամբ: Կարծիք կա, որ եթե երկու օր էլ ուշացնեին, քաղաքական միջամտություն կլիներ, և պայքարը կքաղաքականանար: Ըստ Ձեզ՝ իշխանությունը հաղթանակա՞ծ դուրս եկավ:

– Միջազգային իմիջի առումով թե՛ իշխանությունը, թե՛ պետությունը հաղթանակած դուրս եկան, տեսեք՝ դրսի աչքերով ինչպես ենք դիտվում՝ խաղաղասեր, կիրթ, գեղեցիկ և շատ մանկահասակ երիտասարդություն՝ 16-20 տարեկան, գրագետ խոսքով, քաղաքակիրթ պահվածքով, պահանջները վստահ և միևնույն ժամանակ ոչ ագրեսիվ, առաջին անգամ ունենք ոչ ագրեսիվ ընդդիմություն, ինչը շատ կարևոր է: Եվ ընդդիմադիր շարժումը արդեն ոչ թե ատելության հիման վրա է կայանում, այլ  այլընտրական պահանջի և առանց որևէ վիրավորական խոսքի, առանց հայհոյանքի… Իմիջի առումով, բնականաբար, իշխանությունները շահեցին, որովհետև միջազգային տեսանկյունից և բողոք չի լինի, և դրա հակազդեցությունը չի լինի: Ինչ պետք է անի իշխանությունը այդ մանկահասակ երեխաների հանդեպ, որոնք, ի դեպ, չեն ուղղորդվում որևէ կենտրոնի կողմից, հնարավո՞ր է երբևէ կիրառել որևէ կտրուկ պատժամիջոց,  դա կլիներ կոտորածն մանկանց, և ՀՀ-ԵՄ ասոցացման պայմանագրի ստորագրման համատեքստում բոլոր միջազգային դիվիդենտները միանգամից Հայաստանը տանուլ կտար: Պետք է հասկանանք, որ  այս դեպքում իշխանությունները ոչ թե ուզեցին, որ այդպես լիներ, իշխանություններն այլ կերպ ուզենալու տարբերակ չունեին:

– Այնուամենայնիվ, ինչո՞ւ թեև քաղաքական կուսակցությունները ուղեվարձի բարձրացման դեմ հայտարարություններով հանդես եկան, բայց անարձագանք մնացին,  իսկ քաղաքացիական դաշտը հաղթանակեց:

– Կար երկու տարբերակ՝ կամ դու ուղղակի արձագանքում ես և մի կողմ քաշվում, կամ դու արձագանքում ես և մասնակցում այնպես, որ որևէ մեկը հանկարծ քեզ չմեղադրի քաղաքական փիառի մեջ: Մենք ընտրեցինք երկրորդ տարբերակը, որ մեզ հանկարծ չմեղադրեն փիառի փորձի մեջ: Բայց ցանկացած ազնիվ քաղաքական ուժ իր բնույթով նաև քաղաքացիական է և իր պարտքն է մասնակցել քաղաքացիական պայքարին՝ առանց սեփական անձը առաջ մղելու: Վստահ եմ՝ քաղաքական ուժերը քիչ-քիչ պետք է հետ կանգնեն աստղային հիվանդություններից և գնան հասարակության հետ համընթաց:

– Այս հաղթանակը որքանո՞վ կարող էր կապ ունենալ  ՀՀ-ԵՄ ասոցացման պայմանագրի նախաստորագրման այս փուլի հետ: Հնարավո՞ր է, որ իշխանությունը դիվիդենտներ էր ուզում շահել: Մենք տեսանք, որ Շտեֆան Ֆյուլեն և Էշթոնը համատեղ հայտարարությամբ  հանդես եկան՝ փայլուն գնահատելով բանակցությունների այս փուլը:

– Ես կողմնակից չեմ դավադրական տեսություններին, քանի որ նախ պետք է բարձրացնեին տրանսպորտի գինը՝ կանխազգալով, որ լինելու է այդպիսի բողոք, որից հետո պետք է լիներ այդպիսի արձագանք, ընդ որում՝ ոչ ադեկվատ: Ուրիշ բան, որ առաջին-երկրորդ օրերին լիներ նման արձագանք: Այս բոլոր տեսությունները, ինչպես ռուսները կասեն, «սպիտակ թելերով են կարված»: Այո, մենք ապացուցեցինք, որ ունենք առողջ և կենսունակ հասարակություն, որը եվրոպական արժեքների տեսանկյունից ամենամեծ արժեքն է պետության համար: Շատերիս համար նորություն էր տեսնել՝ ինչքան ժպտացող մարդ կա: Ոչ միայն երթի մասնակիցները, այլ նաև երթից  դուրս բոլորն անխտիր ժպտում էին, որովհետև սա ոչ թե մեկի հաղթանակն էր, դա բոլորի սոցիալական հաղթանակն էր, առաջին քայլը:  Հասարակությունը ինքնաձևավորվում է սոցիալական խնդիրների ընկալման միջոցով, դա եղել է ամենուրեք, իսկ մենք արևմտյան մոդելի հասարակություն ենք՝ եվրոպական  արժեքներով, և դա է հասարակության կազմակերպման ամենակարճ ճանապարհը: Ցավում եմ, բայց երբեք էթնիկ գործոնով հայրենասիրական մղումով կամ իշխանափոխության լոզունգով հասարակություն չի ձևավորվում: Հասարակությունը պայքարում է սոցիալական և մշակութային  ներդաշնակության  համար, և դա է հասարակության ուղեցույցը: Այն, ով կարողացավ ճիշտ ըմբռնել, կհայտնվի ճիշտ տեղում և ճիշտ ժամանակին և իրեն շատ դժվար կլինի գործել, որովհետև քաղաքացիական հասարակության ամենակարևոր գործոնը  հաշվետվությունն է՝ սկսած ծառայողական մեքենայից, օրինակ՝  այս փոքր Հայաստանում ծառայողական մեքենան ինչ  բյուջետային միջոցների հաշվին է  գոյատևում, վերջացած մսխված կապիտալով: Այդ բոլորը մտնում են հաշվետվության մեջ և կազմում պետականություն: Դրա համար եվրոպական ասոցիացիայի համաձայնագիրն ավելի լուրջ խնդիր է, և հիմա, երբ հաջող ավարտվել են բանակցությունները և դիվանագիտական լեզվով որակվեցին իբրև փայլուն բանակցություններ, մինչդեռ դիվանագետները հազվադեպ են նման բառեր օգտագործում, նշանակում է,  իրոք շատ հաջող են անցել, բայց ես կարծում եմ, ավելին՝ վստահ եմ, որ այդ համաձայնագրի ստորագրմանը բեկանելուն ուղղված դեռ բավականին սադրանքներ կլինեն:

– Նշվում է, որ հապճեպություն կար բանակցային այս փուլում, ինչո՞վ եք դա պայմանավորում:

– Համաձայնագիրը միայն մենք չենք ստորագրում՝ Մոլդովա, Ուկրաինա, Վրաստան, և ցավում եմ, որ մեր վերլուծաբանները մասսայաբար չեն դիտարկում, թե ինչ է  կատարվում  ռուսական մամուլում: Հայաստանը, իհարկե, ամենամեծ թիրախն է, բայց մյուս կողմից՝ նմանատիպ կիսասպառնալիք, հորդորային մեսիջներ են գնում դեպի Վրաստան, Ռուսաստանի նախկին դեսպանն ասում է,  որ Վրաստանը գործ չունի արևմտյան արժեքների հետ, հոդվածներ են հայտնվում, որ ահա Պուտինը և Յանուկովիչը կհանդիպեն, և կկանխվի Ուկրաինայի Ասոցացման  համաձայնագիրը, այսինքն՝ սա մասսայական պայքար է: Կարծում եմ՝ սա ռուսական իմպերիական վերջին հրետակոծությունն է կամ վերջին մասսայական ուղղորդված շարժումը, և նույնիսկ այստեղ երևում է, թե ինչքան է  ռուսական կայսրությունը թուլացել և ինչքան է արհամարհում իր նախկին վասալներին, որովհետև չի մտածում տնտեսական գրավչություն ստեղծելու, գրավելու, գայթակղելու, ներգրավելու մասին, և  միմիայն սպառնալիքների լեզվով է  խոսում, բայց այդ ուղղորդված սպառնալիքները 21-րդ դարում այլևս չեն աշխատում: Ոմն Դավիթ Ասլանյան «Ռեգնում»-ում  գրել էր՝ չէ՞ որ հայերս, քրիստոնյա լինելով, պետք է լինենք ռուսական տիրույթում, որովհետև ռուսական հասարակությունը միշտ կառուցվում է խղճի վրա, իսկ արևմտյան հասարակությունը՝ շահի հիման վրա: Եվ ես քիչ էր մնում պատասխան հոդված գրեի և հարցնեի՝ գուլա՞կն էր ռուսական խիղճը, թե՞ մասսայական գնդակահարությունները, թե՞ բրեժնևյան խելագարանոցները, աքսորված մարդիկ էին ռուսական խիղճը, ո՞րն է ռուսական խիղճը, կա ռուսական  խիղճ՝ Ռուսաստանի մարդիկ են, բայց ոչ Ռուսաստանի կառավարիչները, իսկ արևմտյան հասարակությունը փոխշահավետ հասարակությունն է, որը  միշտ խղճի հասարակություն է, որովհետև եթե մի բան ձեռնտու է բոլորին, նշանակում է  այն հիմնված է  արդարության, խղճի սկզբունքի վրա:

– Կարո՞ղ ենք ասել, որ Դուք գրեթե վստահ եք՝  Հայաստանը Ասոցացման պայմանագիրը ստորագրելու է:

– Ես ակնկալում եմ սադրանքներ, կուզենայի սխալվել, բայց Հայաստանի ներսում շատ մարդիկ կան, որոնք օգտվում են Ռուսաստանի՝ հետզհետե նվազող կերակրատաշտից, շատ մարդիկ կլինեն, ովքեր  կարևորություն չտալով ղարաբաղյան խնդրին, փորձելու են այն շահարկել, շատ մարդիկ կլինեն,  ինչ ասես կլինի, բայց ուրիշ հարց կա, ազատ առևտուր, արտաքին կոնֆլիկտի ժողովրդավարական լուծում, ռազմավարական գործունեություն հնարավոր է առայժմ միայն եվրոպական արժեքների շրջանակներում:

– Եվրոպական դիտորդները, օրինակ, բազմիցս ներկա են եղել և փորձել են վերահսկել գործընթացը, սակայն աջակցել իշխանությունների կեղծարարությանը, ի՞նչ երաշխիք, որ զերծ կմնանք նման բաներից ստորագրումից հետո:

– Եթե այն ժամանակ դու օտար ես, որից արագ ուզում ես ազատվել, այս դեպքում դու դառնում ես յուրային, որը պարտավոր է լինել իրենց պես:

Սիրանույշ Պապյան