Հարցազրույց «Ազատ դեմոկրատներ» կուսակցության նախագահ Խաչատուր Քոքոբելյանի հետ։
–Ուկրաինայում տեղի ունեցած վերջին իրադարձություններն ինչպե՞ս եք գնահատում։
–Չեմ կարծում, որ այնտեղ զինված հեղաշրջում տեղի ունեցավ, որքան էլ շատերը փորձեն դա հենց այդպես ներկայացել։ Իհարկե, զինված մարդկանց բախում տեղի ունեցավ, բայց պետք է հստակ ասել, որ արդեն նախկին իշխանությունն ուղղակիորեն հրահանգեց, և «Բերկուտ»–ի հատուկջոկատայիններն ու այլ դիպուկահարներ կրակեցին խաղաղ ցուցարարների վրա։ Մենք՝ որպես նմանատիպ գործընթացների միջով անցած և բազում բախումներ տեսած մարդիկ, գիտենք, որ եթե անզեն ու անպաշտպան մարդու դեմ մահաբեր զենք են կիրառում, նա ստիպված է իր շրջապատում եղած ցանկացած գործիք օգտագործել ինքնապաշտպանության համար։ Կարծում եմ, որ սա Ուկրաինայի ժողովրդի կամքի արտահայտության իրացման ճանապարհին հասնելու համար տեղի ունեցած գործընթաց էր, և, փառք Աստծո, որ կարողացան Ուկրաինայի հասարակության լայն շրջանակների աջակցությունը ստանալով՝ ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը հասնել իրենց նպատակի իրացմանը։
–Որքանո՞վ եք նմանություն տեսնում Ուկրաինայում և Հայաստանում տիրող իրավիճակների միջև, և որքանո՞վ եք հնարավոր համարում ուկրաինական իշխանափոխության սցենարի կրկնությունը մեր երկրում։
–Նմանություն տեսնում եմ շատ–շա՛տ հարցերում։ Թե՛ Ուկրաինայում, թե՛ Հայաստանում տիրող տնտեսական իրավիճակը ծայրահեղ ծանր է. երկու երկրներում էլ քաղաքացին պաշտպանված չէ ցանկացած տիպի ոտնձգություններից, տնտեսական մրցակցությունը բացակայում է, և տարիներ ի վեր գործում է քրեաօլիգարխիկ քաղաքական համակարգ։ Եվ այդ քաղաքական համակարգն է, որ հնարավորություն չի տալիս մարդկանց ավելի իրացված լինել, ստեղծագործ և ապահով կյանքով ապրել։ Այսինքն, եթե նշենք Հայաստանում և Ուկրաինայում տնտեսական և քաղաքական համակարգային ընդհանրությունները և գերտերությունների ազդեցության չափը, այս երկու երկրների թույլ իմունիտետ ունենալու պատճառով արտաքին ազդակների ազդեցության մեծ լինելու հանգամանքը, ապա նույն նախադրյալները, որոնք կային Ուկրաինայում, կան նաև Հայաստանում։ Բայց մեր երկրում կա մեկ կարևորագույն առանձնահատկություն, որը միշտ Հայաստանում տեղի ունեցող գործընթացների համար եղել է զսպաշապիկ։ Խոսքը Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի մասին է։
–Շատ դեպքերում էլ իշխանությունները Արցախյան հարցը շահարկում են՝ ներքաղաքական լարվածության ժամանակ հասարակությանը «վախեցնելով» սահմանին լարվածությամբ և պատերազմի վերսկսմամբ։
–Ցավոք սրտի, իրոք դա անընդհատ շահարկվում է, և ցավոք, դա երբեմն ոչ տեղին է օգտագործվում։ Բայց ես համոզված եմ, որ թե՛ Լեռնային Ղարաբաղի, և՛ թե Հայաստանի անվտանգության միակ և կայուն երաշխավորը զարգացած, ապագա ունեցող, տնտեսությամբ հեռանկարային ՀՀ–ն է։ Եվ հույսներս դնել այլ գերտերությունների վրա ուղղակի մոլորություն է։ Երբ որ մենք կունենանք դեմոկրատական՝ ազատական, մրցունակ տնտեսությամբ, ժամանակակից աշխարհի հետ ինտեգրված Հայաստան, ապա բոլոր գերտերությունները դա ուղղակի ստիպվա՛ծ կլինեն հաշվի առնել։
–Այնուհանդերձ, Ուկրաինայի իշխանափոխության սցենարի կրկնությունը մեր երկրում հնարավո՞ր է։ Հայաստանում «Մայդան» կլինի՞։
–Հայաստանում իշխանափոխության գործընթացը սկսելու համար կան անհրաժեշտ բոլոր պայմանները։ Դա գիտակցում են թե՛ ընդդիմադիրները, թե՛ իշխանությունները։ Հայաստանում այնպիսի մթնոլորտ է, որ մեկ կայծն անգամ կարող է իրադրության փոփոխության բերել։ Եվ հայտնի էլ չէ, թե այդ կայծն ինչից կարող է բռնկվել։ Հայաստանում հասարակության ճնշող մեծամասնությունը չի կիսում իշխանության կողմից այսօր վարվող քաղաքականությունը, և ցավոք, չկիսելով այդ մոտեցումները՝ միաժամանակ քաղում է դրանց արդյունքում ծնված դառը պտուղները՝ կուտակային պարտադիր կենսաթոշակային համակարգը, գազի պայմանագիրը, ինչու չէ՝ նաև Մաքսային միությանն ուղղակիորեն անդամակցելու հանգամանքը, որը ես ճիշտ որոշում չեմ համարում։
–Ուկրաինայում ԵՄ–ի ասոցացման համաձայնագրին չմիանալո՛ւց բռնկվեց այդ կայծը։ Ինչո՞ւ Հայաստանում նույնը տեղի չունեցավ։ Կարծես մենք էլ արևմտամետների պակաս չունենք, ովքեր վիրտուալ տիրույթում «սուր են ճոճում», բայց փողոց այդպես էլ դուրս չեկան։ Եվ սա այն դեպքում, երբ, ի տարբերություն Ուկրաինայի, ՀՀ–ն ոչ միայն հրաժարվեց ասոցացման համաձայնագրից, այլև հայտարարեց ՄՄ–ին միանալու մասին։
–Նախ՝ այդ հարցը կարող եք ուղղել արևմտամետներին…
–Դուք ձեզ արևմտամետ չեք համարում։
–Ո՛չ, մենք ուղղակի կիսում ենք արևմտյան արժեհամակարգը, և համարում ենք, որ դա 21–րդ դարի ցանկացած առաջադեմ քաղաքացու մոտեցումը պետք է լինի։ Ձեր առաջին հարցին կպատասխանեմ որպես ասոցացման համաձայնագրին կողմնակից։ Արդեն ասացի, որ երկու երկրների միջև նմանություն կա, բայց Հայաստանում նաև իրողությունը մի քիչ այլ է, քան Ուկրաինայում։ Պետք է հաշվի առնել, որ ՀՀ քաղաքացիների լայն շրջանակներին այդպես էլ հայտնի չդարձավ, թե ինչ են տալու Մաքսային միությունը և ասոցացման համաձայնագիրը։ Նույնիսկ ԱԺ–ում շատ պատգամավորներ, այդ թվում նաև՝ իշխանական, մինչև այսօր չեն կարողանում պատասխանել, թե ինչ է տալու իրենց չգնալը ասոցացման պայմանագրի ստորագրմանը, ինչ էր տալու այդ պայմանագրի ստորագրումը Հայաստանին, և ի՞նչ է տալու Մաքսային միությունը։ Այսինքն, Հայաստանը 3,5 տարի բանակցել է ասոցացման համաձայնագրի շուրջ, բայց ՀՀ–ի շատ քաղաքացիներ տեղյակ չեն եղել, որ ՀՀ իշխանությունները և ԵՄ չինովնիկներն այդպիսի բանակցություններ են վարում։ Այս առումով հարցը դնել, թե ինչու մեզ մոտ բողոքի ալիք չեղավ, քաղաքական առումով ճիշտ չէ։ Կա մի պարզ պատճառ՝ անշուշտ, պետք է կարողանալ կողմնակիցների թիվն ավելացնել, որի պարագայում էլ կարողանաս իրացնես քո մոտեցումները։
–«Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության 7–րդ համագումարում Գագիկ Ծառուկյանը լայն կոնսոլիդացիայի կոչ արեց։ Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ կոչին, և, ըստ Ձեզ, լայն կոնսոլիդացիան որքանո՞վ կնպաստի երկրում փոփոխությունների հասնելուն։
–Այն պնդումները և գնահատականները, որ հնչեցրեց Գագիկ Ծառուկյանը ԲՀԿ–ի համագումարում, համարում եմ Հայաստանում տիրող իրավիճակի բացարձակ օբյեկտիվ գնահատական։ Ինչ վերաբերում է կոնսոլիդացիային, չեմ կարծում, որ մեր երկրում կա որևէ խելամիտ քաղաքական գործիչ, ով չի մտածում, որ Հայաստանը լայն կոնսոլիդացիայի պահանջ ուղղակիորեն ունի, և դա օրվա հրամայականն է։ Շատ ողջունելի եմ համարում լայն կոնսոլիդացիայի մոտեցումը, և ուզում եմ փաստել նաև, որ կոնսոլիդացիա պետք է լինի ոչ թե առերևույթ, այլ կոնկրետ խնդիրների շուրջ՝ հատկապես հաշվի առնելով Հայաստանի ընդդիմադիր քաղաքական դաշտի մոտեցումների տարբերությունբները թե՛ արտաքին քաղաքականության, թե՛ ներքին խնդիրների լուծման մեթոդաբանության և գաղափարական ուղղությունների հետ կապված։ Կարծում եմ, որ Հայաստանում արդեն շատ վաղուց լայն կոնսոլիդացիայի անհրաժեշտությունը կա, որպեսզի կարողանան մեր երկրի ընդդիմադիր գործիչները և քաղաքական ուժերը վերջնականապես ձևակերպել այն խնդիրները, որոնց շուրջ ավելի լայն հասարակական աջակցություն ստանան, և որը կբերի ՀՀ–ին այսքա՛ն անհրաժեշտ փոփոխությանը։
–Փոփոխություն ասելով՝ ի՞նչ եք հասկանում։
–Քաղաքական համակարգի փոփոխությունը։ Այն քաղաքական համակարգը, որն այսօր կա ՀՀ–ում, ինչպես նաև Ուկրաինայում և հետխորհրդային շատ երկրներում, նախկին խորհրդային միությունից գենետիկորեն պահպանված քաղաքական մշակույթն է, և դա ռուսական այսօր գործող ոչ կենսունակ և փտած քաղաքական համակարգի պրոյեկտված վիճակն է։ Ու այսօրվա այդ ոչ կենսունակ քաղաքական համակարգը, որը հնարավորություն է ընձեռում այս քրեաօլիգարխիկ համակարգի գոյատևմանը և հանրության ունեզրկմանը, այլևս ի վիճակի չէ սպասարկելու ՀՀ քաղաքացու շահերը։ Կրկին նշեմ, որ ոչ միայն «Ազատ դեմոկրատները», այլև Հայաստանում գործող ցանկացած քաղաքական ուժ և գործիչ, այդ թվում իշխանական շատ–շատ քաղաքական գործիչներ, ովքեր մտահոգ են մեր երկրում տիրող այսօրվա իրավիճակով և ովքեր գտնում են, որ ժամ առաջ պետք է տեղի ունենա քաղաքական համակարգի դրական փոփոխություն, 21–րդ դարին հարիր պետական մոդել, պետք է համաձայն լինեն այդ լայն կոնսոլիդացիային։ Եվ ինձ ուրախացնում է, որ «Բարգավաճ Հայաստանը» նման մոտեցումներ է որդեգրել։
–ԲՀԿ–ի համագումարի նույն օրը մեկ այլ դահլիճում տեղի ունեցավ նաև ԵԿՄ–ի համագումարը, որտեղ ելույթ ունեցավ Սերժ Սարգսյանը և պատասխանեց ներկաների հարցերին։ Որանո՞վ էին Սերժ Սարգսյանի գնահատականներն ադեկվատ մեր իրականության հետ։
–Իմ կարծիքով, Սերժ Սարգսյանի տված գնահատականներն ադեկվատ չէին, և ոչ միայն իմ կարծիքով։ Օրինակ, նույն կենսաթոշակայինի հետ կապված, երբ որ նշվեց, որ հասարակության 80% դեմ է, բայց իրենք օրենքը չեն կասեցնելու։ Ժողովրդավարության տարրական կանոնները պահանջում են, որ եթե հասարակության ճնշող մեծամասնությունը, տվալ դեպքում՝ 80%–ը, դեմ է այդ օրենքին, ապա այն չի կարելի փորձել կյանքի կոչել։ Եվ այստեղից էլ բխում են նաև մյուս ոչ ադեկվատ մոտեցումները։ Ես ընդհանրապես կարծում եմ, որ այսօր ՀՀ–ում իշխանություններն ադեկվատությունից հեռու են։ Ցավոք, երբեմն նաև որոշ ընդդիմադիրներ միշտ չէ, որ ադեկվատ են գնահատում երկրում տիրող գործընթացները։ Եթե Հայաստանի քաղաքական ուժերը, առաջին հերթին՝ իշխանական, ադեկվատ լինեին, մեր երկրում այս վիճակը չէր լինի։
–Իսկ Սերժ Սարգսյանի այն հայտարարությունը, որ եթե մրցույթ անցկացնեինք, էդ 20%–ը արժենար 30մլն, մենք ո՞նց էին սաղացնելու 150մլն–ով էդ 20%–ը, դա՞ ինչպես եք գնահատում, և նրա նմանատիպ մյուս արտահայտություններն արդյոք հարի՞ր են երկրի նախագահին։
–Բնականաբար, չեմ կիսում նրա այդ կարծիքը և, կարծում եմ, որ դա ուղղակիորեն ուղղված է ռուսական կողմի դեմ և ռուսական կողմը պարտավոր է դրան պատասխանել։ Իսկ ընդհանուր առմամբ, այսօրվա իշխանության պահվածքը, ոչ միայն այս դեպքում, այլև առհասարա՛կ, ինձ համար ընդունելի չի եղել և հիմա էլ ընդունելի չէ, և մոտ ապագայում չեմ տեսնում, որ նրանք այնպիսի պահվաք կորդեգրեն, որ կարող է ընդունելի լինել ՀՀ–ի ճակատագրով մտահոգ մարդու համար։
–Կարծում եք, Սերժ Սարգսյանն ինքնակամ կհեռանա՞ իշխանությունից։ Արդյոք նա երկիրը չի՞ տանի արյունահեղության։
–Հետխորհրդային որևէ պետություն չի եղել, թերևս բացառություն էր Վրաստանը, որտեղ իշխանությունն ինքնակամ հեռանա։ Նորից եմ նշում, իմ մոտեցումը շատ հստակ է՝ Հայաստանում դրական փոփոխություններով շահագրգիռ քաղաքական ուժերը պետք է կարողանան ճիշտ ձևակերպեն հասարակության շահը և հասարակության լայն աջակցությունը ստանալով՝ հասնեն իշխանափոխության։ Բնականաբար՝ առաջին հերթին խաղաղ ճանապարհով։
–Իսկ եթե չլինի՞ խաղաղ ճանապարհով։
–Խաղաղ ճանապարհով չի լինում այն ժամանակ, երբ որ ընդդիմությունը փորձում է խաղաղ ճանապարհով լուծել հարցը, բայց իշխանությունը չի գնում այդ քայլին։ Եվ, բնականաբար, նման պարագայում պատասխանատվությունն ընկնում է իշխանության վրա, այնպես, ինչպես՝ եղավ Ուկրաինայում։
Հարցազրույցը վարեց Արեգնազ Մանուկյանը
